Φιλιππίδης, Δανιήλ

(Μηλιές Πηλίου 1750; – Μπάλτσα Βεσσαραβίας 1832). Λόγιος κληρικός και συγγραφέας, από τους κυριότερους εκπροσώπους του ελληνικού διαφωτισμού. Τις στοιχειώδεις σπουδές στο χωριό του συμπλήρωσε αργότερα στην Αθωνιάδα (1779), στη σχολή της Χίου και στο Βουκουρέστι, κοντά στον Νεόφυτο Καυσοκαλυβίτη. Δίδαξε κατόπιν στην ελληνική σχολή του Ιασίου (1784-86) και έως το 1790 φαίνεται ότι κινείται μεταξύ Ιασίου και Βουκουρεστίου. Είχε έτσι την ευκαιρία να συνδεθεί με τον κύκλο του Δημητρίου Καταρτζή, του οποίου ο προσανατολισμός στους Γάλλους εγκυκλοπαιδιστές και οι απόψεις του για τη γλώσσα και την παιδεία επηρέασαν σημαντικά τον Φ. Το 1790, μετά από έναν ενδιάμεσο σταθμό στη Βιέννη, πήγε στο Παρίσι, όπου σπούδασε αστρονομία και φυσικές επιστήμες και συνδέθηκε φιλικά με τον διαπρεπή αστρονόμο Λαλάντ, τον γεωγράφο Μπαρμπιέ ντι Μποκάζ, με τον οποίο διατήρησε πυκνή αλληλογραφία έως το 1819 (έκδοση Αικ. Κουμαριανού, 1966). Το 1794, θορυβημένος από την τρομοκρατία που αρχίζει στο Παρίσι, γύρισε στην πατρίδα του. Έμεινε λίγους μήνες στις Μηλιές, έναν χρόνο στην Κωνσταντινούπολη –όπου σε μια πυρκαγιά έχασε όλα του τα χειρόγραφα, βιβλία και όργανα φυσικής– και το 1796 εγκαταστάθηκε οριστικά στο Ιάσιο. Οικοδιδάσκαλος στο αρχοντικό του Γεωργάκη Μπάλσα (1796 – 1803), καθηγητής κατόπιν στη σχολή του Ιασίου, συγκρότησε μια σπουδαία επιστημονική βιβλιοθήκη, οργάνωσε ένα εργαστήριο πειραματικής φυσικής και χημείας –τακτικός θαμώνας του οποίου ήταν ο ίδιος ο ηγεμόνας της Μολδαβίας Αλέξανδρος Μουρούζης– και εγκαινίασε ένα ευρύ πρόγραμμα μεταφράσεων επιστημονικών βιβλίων στην ελληνική γλώσσα. Όλα αυτά τα «καινοφανή», όμως, δεν τα έβλεπαν με καλό μάτι οι συντηρητικοί κύκλοι του Ιασίου. Γι’ αυτό το 1808 ο Φ. απολύθηκε από τη σχολή. Ο δύστροπος χαρακτήρας του συνέβαλε στη δυσαρέσκεια απέναντί του, καθώς επίσης και το γεγονός ότι, αν και κληρικός, δε φαινόταν να είναι ουσιαστικά θρησκευόμενος. Μετά από ένα δεύτερο ταξίδι στο Παρίσι (1810 – 1812), ξαναγύρισε στο Ιάσιο και ιδιώτευσε, απορροφημένος στο μεταφραστικό του έργο και προπάντων στην επεξεργασία μιας μεταλεξικής θεωρίας, μιας διεθνούς δηλαδή γλώσσας συμβόλων –και όχι λέξεων– που θα διευκόλυνε τη συνεννόηση των επιστημόνων (προσπάθεια με την οποία είχαν καταπιαστεί πολλοί φιλόσοφοι, από τον Ντεκάρτ έως τον Λάιμπνιτς). Για τη μακρόχρονη ενασχόλησή του με τη θεωρία αυτή, καθώς και για το όψιμο ενδιαφέρον του για την ιστορία και τη γεωγραφία των ρουμανικών χωρών, επικρίθηκε από τον Κοραή και άλλους λογίους, ότι ασχολιόταν με άκαιρα και ανωφελή για το Γένος ζητήματα. Για τα τελευταία χρόνια της ζωής του δεν ξέρουμε τίποτα, παρά μόνο ότι το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Από τα έργα του σπουδαιότερα είναι τα εξής: Γεωγραφία Νεωτερική ... τόμος Α’ περιέχων την Ευρωπαϊκή Τουρκία, Ιταλία, Σπάνια, Πορτογαλία και Φράντζα (1791), μνημειώδες στην ιστορία της παιδείας μας έργο, που έγραψε –με τη συνεργασία του εξαδέλφου του Γρηγορίου Κωνσταντά– σε υποδειγματική για την εποχή του δημοτική γλώσσα· Ιστορία της Ρουμουνίας (1816) και Γεωγραφικόν της Ρουμουνίας (1816). Ας σημειωθεί ότι είναι η πρώτη φορά που χρησιμοποιείται ο όρος «Ρουμουνία», για να δηλωθούν οι δύο παραδουνάβιες ηγεμονίες· Απόπειρα αναλύσεως του νοουμένου ετεροίας παρά τας νυν (1817), όπου διατυπώνει τη θεωρία του για τη διεθνή επιστημονική γλώσσα. Πολύ σημαντικό για το κίνημα του ελληνικού διαφωτισμού είναι και το μεταφραστικό του έργο: Η Λογική ή αι πρώται αναπτύξεις της τέχνης του στοχάζεσθαι (του Κοντιγιάκ)... προσετέθησαν (από τον Φ.) μια συνοπτική έκθεσις του μηχανισμού του λόγου μετά των σοφισμάτων και ένας λόγος περί σχολείων (1801)· Επιτομή Αστρονομίας του Λαλάντ, δύο τόμοι, 1803· Πραγματεία στοιχειώδης ή αρχαί φυσικής του Μπρισόν (ανέκδοτη)· Αριθμητική και άλγεβρα του Αντουάν -Ρενέ Μοντουί, ανέκδοτη. Τέλος, στη βιβλιοθήκη των Μηλιών σώζονται πέντε ογκώδεις χειρόγραφοι τόμοι με φιλοσοφικές πραγματείες, μεταφρασμένες και πρωτότυπες.